بزرگنمايي:
پیام خوزستان- مسجد جامع
دزفول به شماره 287 در ردیف آثار ملی ایران ثبت شده است. درباره سال دقیق ساخت آن اختلاف
نظرهایی وجود دارد. به باور مردم محلی اینجا قبلاً آتشکده‌ای بوده که با ورود اسلام
روی آن مسجدی بنا شده است، اما «سیدمحمد علی امام اهوازی» در رساله مسجدجامع دزفول،
قدمت آن را به قرن چهارم هجری و برخی ماخذها به سده هفتم هجری نسبت داده‌اند. شناسنامه‌ای
که نزدیک سر در نصب شده نیز نشان می‌دهد این مسجد بین 900 تا یک هزار سال قدمت دارد
و بعد از پل ساسانی دزفول، قدیمی‌ترین اثر این شهر آجری به حساب می‌آید.
معماری مسجد جامع به شیوه
ساسانیان و الگو گرفته از «کاخ ایوان کرخه» در نزدیکی شوش است. مسجد دزفول در دوره‌های
صفوی و قاجار متناوب بهسازی شده و به تزئین‌های آن اضافه شده است. در جنگ عراق با ایران
نیز جبهه شمالی و سردر مسجد بر اثر اصابت موشک خراب شد که بعدها بازسازی شده است.
مسجد جایی نزدیک به بازار
کهنه دزفول و بافت تاریخی شهر قرار دارد؛ هسته‌ای که با بحران پس‌آب روبه‌رو است. رانش
و ترک‌های بزرگ دیوارها، تقریباً پنج محله از این شهر تاریخی را در وضعیت خطرناک قرار
داده است. محله‌هایی که مامن خانه‌ها و مساجد تاریخی دزفول هستند.
مجتبی گهستونی، دبیر و سخنگوی
انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان قبلاً نسبت به وضعیت شهر دزفول هشدار
داده و گفته بود: از عواملی که خانه‌های قدیمی این شهر را در معرض خطر قرار داده، پس‌آب
است. تمام خانه‌های دزفول زیرزمین‌هایی به نام «شوادان» دارند. آب پس‌آبب از زیر این
خانه‌ها و شوادان‌ها عبور می‌کند و پایه‌های خانه را سست می‌کند. لوله کشی‌های خانه‌ها
نیز که بیشتر قدیمی بوده و نشتی آب در آنها جدی است.
مجسد قدیمی دزفول نیز سال‌هاست
به این سرنوشت دچار شده است. با آن‌که دیوارها و ستون‌های قطوری دارد اما اثر نفوذ
پس‌آب در آن به وضوح دیده می‌شود. ایوان شرقی و غربی به سمت حیاط داخلی مسجد منحرف
شده‌اند. این انحراف را از کج شدن داربست‌های فلزی جوش شده به این ایوان‌ها به خوبی
می‌توان دید. انحراف ستون‌های آجری داخل شبستان نیز کاملاً مشهود است. رطوبت در تمام
دیوارها نمود دارد که بخش‌هایی از مسجد را با خطر ریزش مواجه کرده است. دیوارهای غریبخانه
که قدیمی‌ترین بخش مسجد دزفول به شمار می‌آید و به باور محلی‌ها پیش از آن آتشکده بوده،
طبله کرده است. درهای فلزی این بخش از مسجد که دو کتیبه از دوران صفوی در دل خود جای
داده، تقریباً همیشه به روی مردم بسته است. بخشی از این محل در گذشته جدا و به انباری
تبدیل شده که حالا وسایل مراسم محرم در آن نگهداری می‌شود.
یکی از محلی‌ها که عضو پایگاه
بسیج مسجد است، درباره آسیبی که متوجه مسجد قدیمی دزفول است، به ایسنا می‌گوید: در
گذشته پس‌آب سطحی و کم حجم بود و خطر زیادی برای این شهر نداشت اما از وقتی سرویس‌های
بهداشتی به شبکه پس‌آب شهری وارد شده این آسیب بیشتر شده و کل شهر در معرض خطر قرار
گرفته است.
او می‌گوید: پس‌آب اطراف مسجد
دزفول را احاطه کرده و دیوارهای شرقی و غربی در حال ریزش است. او درباره کاربری تیرآهن‌های
فلزی که به دیوارهای مسجد متصل شده و حالا شکم در آوده و کج شده‌اند، توضیح می‌دهد
که برای نصب چادر و مسقف کردن مسجد در فصل زمستان به دیوار جوش داده شده‌اند، اما حالا
مقیاس خوبی برای میزان کج شدن دیوارها هستند.
نفوذ رطوبت پس‌آب به حدی است
که دیوار تازه مرمت شده مسجد در بخش شمالی را هم مبتلا کرده است. شهرداری دزفول گفته
بود: برای ساخت و مرمت این دیوار 200 میلیون تومان هزینه کرده است، اما حالا اثر رطوبت
و حتی رانش در آن دیده می‌شود.
در داخل شبستان، ستون‌های
سنگی قطور یکی در میان به چپ و راست منحرف شده‌اند. محلی‌ها می‌گویند پس‌آب با آنها
چنین کرده است.
یکی از بازاری‌های دزفول که
در همین مسجد نماز برپا می‌کند، برای ایسنا تعریف کرد که تا به حال چندبار از اداره
میراث فرهنگی آمده‌اند از مسجد و میزان تخریب آن عکس گرفته‌اند و ایزومتیریک کاشی‌ها
را بدست آورده‌اند و رفته‌اند. متأسفانه بودجه‌ای که برای مرمت این مسجد می‌گذارند
کفاف نمی‌دهد. مثل این‌که اداره اوقاف که مسجد در وقف آن است و تولیت آن که یک خانواده
اصیل دزفولی است، هم از عهده تأمین بودجه مرمت مسجد برنمی‌آیند.
ظاهر مسجد از انجام یکسری
مرمت‌های غیراصولی حکایت دارد، از آجرهای نامتقارن با آجرهای قدیمی که گفته می‌شود
به خاطر رطوبت تعویض شده‌اند و به وفور در بخش‌های بیرونی و درونی مسجد دیده می‌شود،
گرفته تا درهایی که درحال نصب در شبستان جنوبی و محل اقامه نماز است و بهم‌ریختگی را
برای این روزهای مسجد رقم زده است. محلی‌ها می‌گویند: همه این کارها زیرنظر اداره میراث
فرهنگی دزفول درحال انجام است. آنها می‌گویند: چاره‌ای جز گذاشتن در برای شبستان ندارند،
چون باران امسال که زیاد شد به داخل شبستان نفوذ کرد و استفاده از این فضا را برای
نمازگذاران ناممکن کرد.
مردی که عضو پایگاه بسیج همین
مسجد است، می‌گوید: محلی‌ها و بازاری‌ها دیگر کمتر برای نماز به این مسجد می‌آیند،
شاید 50 تا 60 نفر در هر روز. برای خیلی‌ها سرنوشت این مسجد بی‌اهمیت شده است، تقریباً
کسی به فکر نجات آن نیست.
داخل مسجد آشفتگی و بی‌نظمی
ناشی از کم‌توجهی موج می‌زند. در ایوان غربی، داربست‌های زنگ زده روی زمین ریخته شده‌اند.
همان مرد می‌گوید: بیشتر از شش‌ماه است که اینجا ریخته شده‌اند. قرار بود مسجد را مرمت
کنند اما اگر می‌خواستند این کار را انجام دهند باید تا الان کار را شروع می‌کردند،
چون بعد از این هوا گرم می‌شود و دیگر کسی سراغ مرمت را نمی‌گیرد.