پیام خوزستان - به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، روز شنبه 16 فروردین 1404 روز جهانی وجدان است. به همین مناسب دکتر حسن بشیر استاد دانشگاه امام صادق(ع)در این رابطه با این روز و جنایات اسرائیل علیه مردم غزه یادداشتی را در اختیار خبرگزاری رسا قرار داده است که متن کامل آن بدین شرح است:
در ابتدا لازم است بر معرفی روز جهانی وجدان (International Day of Conscience) که در بحث ما اهمیت ویژهای دارد، تمرکز کنیم.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
این روز جهانی هر سال در 5 آوریل (مصادف با 16 فروردین) گرامی داشته می شود و هدف آن ترویج صلح، مدارا، احترام به حقوق بشر، گسترش فرهنگ وجدان آگاه و تقویت ارزشهای اخلاقی و انسانی در جوامع بشری، مبارزه با ظلم و نقض حقوق انسانها، مقابله با افراطی گری و خشونت، و تقویت همبستگی جهانی است. این روز در سال 2019 توسط سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شد تا با ارتقای آگاهی اخلاقی و وجدان به عنوان ابزاری برای تحقق صلح و عدالت اجتماعی، گامی مؤثر برداشته شود. روز جهانی وجدان تنها یک مناسبت نمادین نیست، بلکه یادآوری مفهومی است که بر اهمیت وجدان در ساختن جهانی عادلانه تر و صلحآمیزتر تاکید دارد. این روز به ما گوشزد می کند که انسانیت با پیشرفت های تکنولوژیک و فنی سنجیده نمی شود، بلکه با توانایی قراردادن ارزشهای اخلاقی و انسانی فراتر از منافع مادی محدود ارزیابی می شود. همانطور که آلبر کامو، فیلسوف فرانسوی، نوشته است:
«وجدان مشعلی است که راههای تاریکی را روشن می کند». بدون وجدان زنده، تمدن به ماشینی کور تبدیل می شود.
ضرورت تقویت فرهنگ صلح و بازتاب آن
تقویت فرهنگ صلح و احترام به حقوق دیگران، و نهادینه کردن وجدان انسانی در فرهنگ، ادبیات و هنر، دو رکن اساسی برای ساختن جوامعی منسجم، مداراجو، اخلاق محور و انسانمدار است. از همین رو سازمان ملل متحد روزی را به نام «روز جهانی وجدان» تعیین کرده است. این روز به جهان یادآوری می کند که صلح نه با قدرت نظامی یا سلطه سیاسی، بلکه با نهادینه کردن ارزشهایی مانند عدالت، مهربانی و احترام به حقوق بشر محقق می شود و همه جوامع را فرامی خواند تا «فرهنگ جنگ» را به «فرهنگ گفتگو» از طریق برنامه های آموزشی، اجتماعی و فکری تبدیل کنند.
در اینجا به طور خلاصه به راههای تقویت فرهنگ صلح و احترام به حقوق دیگران اشاره می کنیم:
1. نقش تربیت و آموزش در گسترش فرهنگ صلح
آموزش محور اصلی تقویت فرهنگ صلح و احترام به حقوق دیگران است. این امر از طریق گنجاندن ارزشهای تساهل و صلح در برنامه های درسی، پرورش مهارت های تفکر انتقادی عقلانی، و ایجاد گروههای داوطلبانه برای ترویج حقوق بشر در قالب برنامه های گوناگون محقق می شود.
2. نقش دین و اندیشه فلسفی در تقویت صلح
ادیان آسمانی و فلسفه های اخلاقی مبتنی بر «فضیلت» حاوی اصولی هستند که به صلح و همزیستی مسالمت آمیز فرامی خوانند. این امر از طریق ترویج گفتمان دینی معتدل، به ویژه در مبارزه با افراطی گری و تبیین مبانی اخلاقی و دینی برای گسترش فرهنگ صلح و احترام به دیگران امکانپذیر است.
3. نقش قوانین بین المللی
تصویب قوانین بین المللی که سخنان نفرت پراکن و خشونت علیه دیگران را جرم می شمارد، و اجرای قوانین مرتبط با حقوق بشر و تقویت عدالت اجتماعی، در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است.
4. نقش رسانه ها و جامعه مدنی
رسانه های سازنده با انتشار محتوای مثبت در پلتفرم های مختلف، نقشی کلیدی در ترویج ارزشهای صلح ایفا می کنند. سازمانهای جامعه مدنی نیز با برگزاری کمپین های آگاهی رسانی و راه اندازی نوآوری های گوناگون برای حل صلح آمیز مناقشات اجتماعی، سهم بزرگی در گسترش فرهنگ صلح دارند.
تبلور وجدان انسانی در فرهنگ و بازتاب آثار ادبی
ادبیات و هنر وجدان انسانی را بازتاب می دهند و از طریق نمایش رنج افراد و جوامع مختلف و پرداختن به مسائل انسانی بزرگی مانند ظلم، فقر، جنگ و استبداد، آن را شکل می دهند. آثار ادبی بزرگ مانند رمان های داستایوفسکی، آثار ویکتور هوگو و نوشته های نجیب محفوظ، به دلیل پرداختن به کشمکش های درونی انسان و مسائل اخلاقی و انسانی، از اهمیت ویژه ای در این زمینه برخوردارند.
ادیبان نقش «آینه جامعه» را ایفا می کنند و با شکل دهی به آگاهی افراد، آنها را به سوی تغییر اجتماعی سوق می دهند. این نقش را در شعر محمود درویش، نوشته های جبران خلیل جبران و آثاری از جورج اورول و غسان کنفانی می بینیم که توانستند رنج انسانها را منتقل کنند و آگاهی جهانی را نسبت به ظلم و عدالت برانگیزنند.
اندیشه انتقادی و فلسفی نیز با نقد وضعیت موجود، نقشی کلیدی در تثبیت ارزشهای آزادی و عدالت دارد. همچنین سینما، تئاتر و رسانه های اجتماعی با انتقال مسائل اجتماعی و انسانی و تقویت وجدان بشری، در این زمینه مؤثرند.
وجدان انسانی از طریق تعامل میان فرهنگ، ادبیات و اندیشه فلسفی متبلور می شود و این عوامل در شکل دادن به آگاهی افراد و جوامع، و تقویت ارزشهای صلح، عدالت و انسانیت نقش ایفا می کنند.

روز جهانی وجدان و جنایات رژیم اشغالگر صهیونیستی
وجدان انسانی در مواجهه با جنایات رژیم صهیونیستی مسئله ای است که روشنفکران همراه با سیاستمداران و به ویژه دولتهایی که ادعای دفاع از حقوق بشر را دارند، باید به آن بپردازند. اما وجدان انسانی در برابر این جنایات کجاست؟ چگونه می توان از یک سو روز جهانی وجدان را گرامی داشت و از سوی دیگر شاهد جنایات وحشیانه صهیونیست ها بود؟
علیرغم تلاش جهانی برای تثبیت ارزش های عدالت و اخلاق انسانی در روز جهانی وجدان، شاهد دوگانگی معیارها در برخورد با جنایات رژیم صهیونیستی علیه مردم فلسطین هستیم. این امر در موارد زیر به عنوان نمونه آشکار است:
- سکوت نهادهای بین المللی مانند سازمان ملل و سازمانهای حقوق بشری که اغلب به صدور بیانیه های محکومیت بدون اقدام عملی برای توقف نقض حقوق بسنده می کنند.
- حمایت بی قید و شرط غرب از اسرائیل به ویژه از سوی ایالات متحده و برخی کشورهای اروپایی که با ادامه حمایت های سیاسی و نظامی از رژیم صهیونیستی، آن را فراتر از قوانین بین المللی قرار داده اند.
- خاموش کردن صدای رسانه ها، دانشجویان و گروههای مدافع حقوق اساسی بشر که تا حدی تأثیر افکار عمومی جهانی در حمایت از مسئله فلسطین را تضعیف کرده است.
نقش روشنفکران و ادیبان در قبال جنایات اسرائیل
در اینجا نقش روشنفکران، شاعران و ادیبان در مقابله با وحشیگری صهیونیستی اهمیت ویژه ای می یابد. انتشار آگاهی و مستندسازی تاریخی از طریق نوشته های ادبی، مقالات هنری و پژوهش های دانشگاهی، نقشی کلیدی در افشای واقعیت اشغالگری و ارائه روایت صحیح از ریشه های مسئله فلسطین دارد. این اقدامات روایت های تحریف شده را که میک وشند تصویر مقاومت و حقوق فلسطینیان را مخدوش کنند، خنثی می کنند.
ادبیات، شعر و هنر می توانند به عنوان «ابزار مقاومت» در برابر اشغال عمل کنند، همانگونه که محمود درویش و غسان کنفانی رنج فلسطینیان را به جهانیان منتقل کردند. همچنین تقویت جنبش های تحریم آکادمیک و فرهنگی رژیم صهیونیستی و افشای همکاری دانشگاههای غربی با نهادهای اسرائیلی که از اشغال حمایت می کنند، در این زمینه مؤثر است.
امروزه علیرغم سانسور رسانه ای جنایات رژیم صهیونیستی، آشکار است که وجدان انسانی نمی تواند در برابر جنایات وحشیانه صهیونیست ها سکوت کند. روشنفکران مسئولیت تاریخی بزرگی در آگاه سازی مردم، افشای اشغالگری اسرائیل و بسیج افکار عمومی جهانی برای اتخاذ موضعی قاطع در برابر ظلم صهیونیستی بر عهده دارند.
رابطه مقاومت و وجدان انسانی
مقاومت و وجدان انسانی جهانی پیوندی ناگسستنی و عمیق دارند و جدایی آنها ناممکن است. مقاومت بازتاب وجدان انسانی بیداری است که هرگونه ظلم و استبداد را رد می کند، و وجدان انسانی نیروی محرکه ای است که به مقاومت مشروعیت اخلاقی و انسانی می بخشد. بنابراین مقاومت محصول وجدان انسانی است که افراد و جوامع را به رد ظلم، استعمار و استبداد وامیدارد، و همین امر مقاومت را به یک ضرورت اخلاقی پیش از آنکه یک گزینه سیاسی یا نظامی باشد، تبدیل می کند.
هنگامی که ملتی تحت ستم و اشغال قرار می گیرد، دفاع از حقوق انسانی نه تنها با ارزشهای بشری در تضاد نیست، بلکه آنها را تأیید می کند. از همین رو مقاومت در برابر استعمار و اشغالگری، به ویژه اشغال فلسطین توسط رژیم صهیونیستی، بیانگر وجدان جمعی است که زندگی تحت ستم را نمی پذیرد. مقاومت همچنین حرکتی در برابر استبداد داخلی است که از وجدان زنده ای سرچشمه می گیرد که در پی تحقق عدالت و کرامت انسانی است.
شعر و ادبیات صدای مقاومت وجدان های بیدار
مقاومت فرهنگی، فکری و علمی در برابر تلاش برای محو هویت، تحریف تاریخ و پنهان سازی حقیقت، شکلی از مقاومت است که بر وجدان انسانی استوار است. ادبیات، به ویژه شعر و نثر، یکی از قدرتمندترین ابزارهای بیان مقاومت است زیرا احساسات را برمی انگیزد، مسئله را به وجدان مردم منتقل می کند و به آن بعدی انسانی و اخلاقی می بخشد. هنگامی که ادیبان و شاعران از رنج ملتها می نویسند، وجدان بیدار خود را بازتاب می دهند و وجدان جهانی را بیدار می کنند.
بنابراین می توان گفت: «ادبیات وجدانِ خاموش نشدنی در برابر ظلم و استبداد است». اشعار و متون ادبی حامی مقاومت تنها متونی عاطفی نیستند، بلکه وجدان زنده ای هستند که به بشریت یادآوری می کنند صلح بر ویرانه های مظلومان ساخته نمی شود. همانگونه که ویکتور هوگو، ادیب نامدار فرانسوی، می گوید: «وطن من واژه ایی است که در جهان منتشر می شود». ادبیات، هنگامی که ظلم را محکوم می کند، به وطنی برای همه بشریت تبدیل می شود.
حسن بشیر؛ استاد دانشگاه امام صادق(ع)
نویسنده: میثم صدیقیان