بزرگنمايي:

پیام خوزستان - تنوع قومیتی خوزستان سبب شده تا در مناسبت های مختلف این استان پهناور پر از آیین ها و سنت های مختلفی باشد، در این بین محرم خوزستانی ها در جای جای آن رنگ و بویی متفاوت به خود گرفته است.
، استان خوزستان در دهه اول محرم به دلیل تنوع قومیتی دارای آیینی متنوعی است. این آیین ها برخی در شهرهای مختلف مشترک و برخی نیز متفاوت یا منحص به آن منطقه برگزار می شوند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
در ذیل با برخی از آیین های محرم خوزستانی ها آشنا می شویم.
نخل مُقوم(مقام) حسین شوشتر
آیین نخل گردانی از گذشته در بسیاری از شهرهای ایران رواج داشته است. در استان خوزستان همچون دیگر نقاط ایران از گذشته نخل گردانی مرسوم بوده است.
نخل ها در واقع نمادی از عزا و به عنوان نمادی از تابوت شهدای کربلا شناخته شده که ریشه ای کهن درسنت ها دارد.
شهرستان شوشتر نیز نخلی کهن به نام نخل مقوم حسین دارد که هر ساله در روز تاسوعا و عاشورا توسط دوستداران و عاشقان امام حسین(ع) از محل نگهداری آن که در محلی به نام قدمگاه مقام حسین در منطقه ی مُوگِهی شوشتر نگهداری می شود خارج شده و به محلی که مراسم روضه خوانی و تعزیه برپاست، برده می شود.
این نخل که بنابر گفته های محلی چند صد سال قدمت دارد چند مرتبه مرمت شده و بسیار سنگین است و تعداد زیادی آن را حمل می کنند. نخل مُقوم حسین از چوب درخت سدر ساخته شده و بسیار سنگین است که نخـل کش(حمل کنندگان نخل) آن را جا به جا می کنند.
به هنگام انتقال نخل چند نفر با در دست داشتن چهار پایه هایی چوبین به دنبال حمل کنندگان نخل(نخل کش ها) به راه می افتند تا هر کجا که حمل کنندگان خسته شدند، نخل را روی چهارپایه و بر روی زمین قرار دهند.
در روزهای اول محرم مردم با همکاری و همیاری یکدیگر به تزیین نخل پرداخته و مقدمه های مراسم را آماده می کنند.
طی سال های گذشته برای تزیینات نخل، علاوه بر آراستن به پارچه های سیاه، نقوش وقایع و اتفاق های عاشورا را بر روی آن کشیده و نصب می کردند و در نوع جدیدتری نقاشی تمثال امام حسین(ع) و غیره بر روی شیشه نیز جایگزین کرده اند.
هر ساله در صبح روز تاسوعا نخل را از مُقوم حسین بیرون آورده و پس از نصب برخی قسمت های نخل که قابل جدا شدن است، آن را به سوی آرامگاه"براء ابن مالک"(از صحابه پیامبر اسلام(ص) که بعدها در جنگ شوشتر به شهادت رسید و همانجا دفن شد) حمل می کنند.
نخل را به دور مزار براء ابن مالک گردانده، سپس مردم شرکت کننده فاصلـه گرفته و صحنه را برای نشاندن نخل بر زمین آمـاده می کنند و در کنـار آن به سینه زنی و نوحـه خوانی می پردازند و در نهایت نخل را به محل اصلی برمی گردانند.
همچنین صبح عاشورا مجددا نخل را از محل خود به سوی امامزاده عبدا... برده و دو تا سه مرتبه آن را به دور امامزاده می گردانند، سپس فریاد زنان با صدای الله اکبر و یا مولا، نخل را بر روی تپه ای که سطح ناصافی دارد در مجاورت امامزاده برده و بر زمین می گذارند.
این آیین حدود دو ساعت در امامزاده ادامه می یابد و سپس نخل را به محل اصلی خود باز می گردانند. حمل کنندگان نیز به هنگام نشاندن نخل فریاد یا حسین(ع) سر می دهند.
مردم در این روزها نذوراتی دارند که آنها را به شکل قربانی کردن گوسفند در جلوی نخل، اهدا کردن پول، که آن را برای تعمیر و مرمت نخل و یا خرید لوازم تزیینی و طناب مورد استفاده، خرج می کنند. برخی از مردم نیز نذوراتی مثل حلوا، خرما، نـان محلی و... اهدا می کنند که در نهایت بین نخل کش ها(حمل کنندگان نخل) تقسیم می شود.
بر اساس اعتقاد مردم از دیر باز به نخل مَقوم حسین، دیده شده که در زمان کم آبی و بارش، آن را به امامزاده عبدا... شوشتر برده و در فضای باز و زیر آسمان قرار می دادند، زنان شوشتر به آن تکه پارچه هایی می بستند، نذر کرده و دعا می خواندند، از خداوند طلب باران کرده و معتقد بودند که به طورحتم باران خواهد آمد.
روایتی مردمی است که در دوره ی رضا شاه که حجاب اجباری شده بود زنان شوشتر به نشانه ی اعتراض نخل مقوم حسین را به طرف امامزاده عبدا... برده و در جلوی آن تجمع کردند.
آیین سه روزه شوشتر
آیین سه روزه شهدای کربلا، دو روز پس از روز عاشورا برگزار می شود. در این آیین که تنها در شهرستان شوشتر برگزار می شود، اجساد شهدا را که به مدت دو روز بر روی زمین باقی مانده اند به صورت نمادین دفن می کنند.
تعدادی از بازیگران و شبیه خوانان هیات ها، لباس هایی با نقش های متفاوت را بر تن کرده و با معرفی یک به یک شهدا با نوحه خوانی اجساد را از زمین بلند کرده و به شکل نمادین به خاک می سپارند.
امروزه با توجه به جمعیت زیاد استقبال کنندگان در زمان اجرای مراسم، اجساد شهدا را بر روی تخت بزرگی که از قبل آماده شده قرار داده و مردگان را برای دفن به طرف چادر هیات می برند.
همچنین از جمله ابزار اصلی و مورد استفاده در این آیین بیل و بوریِه(بوریا یا حصیر) است. بیل، برای کندن قبر و دفن شهدا و بوریا نماد کفن است که در واقعه کربلا، به دلیل نبود کفن برای پیکر مطهر شهدا استفاده می شد.
شِیـدونـِه
ساخت حجله های آیینی از گذشته در دزفول و شوشتر مرسوم بود. حجله های آیینی در ماه محرم و ایام عاشورا در آیین عزاداری حسینی که یادآور واقعه ی کربلا است مورد استفاده قرار می گیرند؛ در اصطلاح محلی مردم دزفول و شوشتر این حجله ها شِیـدانِه"شیدونِه" نامیده می شود.
حجله های آیینی به اطاقک های چوبی منبت کاری و تزیین شده می گویند که در ایام ماه محرم در بعضی از گذرها و حسینیه ها، نصب و تداعی کننده حجله حضرت قاسم(ع) است که مورد احترام مردم قرار می گیرد.
شیدونِه سازه ای چهارگوش، طاقدار و از جنس چوب است که با ابعاد مختلفی ساخته می شود. دیواره های شیدونِه به صورت مشبک و معمولاً به رنگ سبز است، در قسمتی از دیواره نقاشی هایی از تمثیل ایمه(ع) یا صحنه هایی از وقایع عاشورا کشیده شده است.
شیدونه ها به عنوان های مختلفی از امامان و فرزندان آنها مانند شیدونِه حضرت علی(ع) شیدونِه علی اصغر(ع)، شیدونِه حضرت قاسم(ع)، شیدونِه حضرت زینب (ع)، نامگذاری شده اند.
هر کدام از شیدونِه ها مختص به یک محله است و هر ساله ایام محرّم در جای مشخصی در همان محله نصب شده و با شمع و حنا زینت می یابد.
مردم نیز نذورات خود را که شامل خرما، حلوا، نان و خرما، حلوا کنجی(حلوای کنجد) و غیره برای پذیرایی از هیات های عزاداری و مردم در آن قرار می دهند.
شیدونه ها در شهر دزفول در نزدیکی مساجد و محله های قدیمی همچون مسجد جامع دزفول، مسجد علی ابن ابیطالب(ع(میان دره)، مسجد عبابافان و محله های قدیمی چون محله ی پیرنظر، کرناسیون برپا می شود و در شوشتر نیز شیدونِه هایی وجود دارد که برخلاف شیدونه های دزفول که جایگاه ثابتی دارند، آنها را در آیین های عزاداری به حرکت در می آورند.
در قدیم تعدادی از عزاداران شیدونه ها را بر روی شانه های خود نهاده و همراه هیات های عزاداری حرکت می دادند، اکنون نیز شیدونه ها را به وسیله ی خودرو در هیات های عزداری حمل می کنند.
علم گردانی
"علم یا جریده" عبارت است از چوبی به ارتفاع 10 متر و قطر 10 سانتی‌ متر که پارچه‌های دومتری سیاه، به فاصله‌های معین، از بالا تا پایین به آن بسته و یک شبکۀ(پنجه) برنجی یا نقره‌ای به نوک آن وصل است. این عَلَم به نام علم حضرت عباس معروف است. از هنگامی که چوب آن را برای بستن پارچه به میدان می‌آورند، مردم جمع می‌شوند و در شمال خوزستان با ساز و دهل و در جنوب با سنج و دمام یا طبل و فرستادن صلوات وارد میدانش می‌کنند".
آیین سینه زنی سه سنگ در بهبهان
پس از دوران حکومت صفویه، شیعیان در عهد افشاریه و زندیه آیین عزاداری امام حسین(ع) را با شور و حرارت گذشته و البته با اندک دگرگونی به تناسب زمان ادامه دادند.
دسته گردانی، نوحه سرایی، سینه زنی، زنجیرزنی و تعزیه در این زمان رونق و رواج بیشتری پیدا کرد و به ویژه شبیه خوانی که پس از صفویه در ایران متداول شده بود، در عصر قاجار و به ویژه زمان حکومت ناصرالدّین شاه مورد توجه قرار گرفت.
همچنین در عصر قاجار مقاتل زیادی تالیف شد و مرثیه سرایی رونق فراوانی گرفت و از گذشته های دور تاکنون در بهبهان سینه زنی به سبک های گوناگونی در مراسم عاشورا برگزار شده است.
سینه زنی سه ضرب یا سه سنگ، از سبک های معمول سینه زنی از گذشته تاکنون در بهبهان به شمار آمده است، سه سنگ به عنوان نماد خاص عزاداری مردم بهبهان محسوب می شود. سینه زنان سه سنگ به دو صورت نشسته و ایستاده آن را اجرا می کنند.
در تعریف سنگ از زبان بهبهانی ها اینگونه به نظر می رسد که آن را"ضربه" می دانند و چون سه ضربه ی پیاپی با ریتم خاص و با فاصله ی بسیار اندک به سینه زده می شود، آن را "سه سنگ" نامیدند.
پس از این ضربه ها مکث کوتاهی می شود و مجدد سه ضربه ی دیگر زده می شود. سه سنگ معمولا در بخش آخر آیین عزاداری اجرا می شود.
برگزاری آیین سه سنگ در محله های کاروانسرا، امام زاده شاه فضل(ع)، پهلوانان، گودچهک، محل پَر و... در بهبهان از گذشته های دور تاکنون مرسوم است.
آیین کولَکی بهبهان
سینه زنی و نوحه خوانی در ایران بنا به نوشته ی مورخان بیشتر از زمان دیلمیان در قرن چهارم آغاز شد و پس از یک توقف طولانی، در عصر صفوی گسترش و رواج یافت. این نوع عزاداری در اصل میان عرب ها رایج بوده، اما سینه زنی به صورت امروزی که یک نفر دم بگیرد و دیگران به آهنگ او سینه بزنند را به آل بویه نسبت داده اند.
یکی از شیوه های مرسوم سینه زنی در شهرستـان بهبهان نوعی سینه زنی است که"کولکی" نامیده می شود که به معنی شانه به شانه شدن و در کنار هم قرار گرفتن، به گونه ای که شانه ها به هم متصل شوند.
این نوع سینه زنی که از گذشته مرسوم بوده، مخصوص موقعیت ها، مکان ها و زمان های خاص است و معمولا هنگام ورود به صحن امام زادگان، بقعه ها و تکیه ها اجرا می شود؛ گاهی نیز وقتی هیات عزاداری وارد هیات دیگری از عزاداران می شود این شیوه به اجرا درمی آید. همچنین زمانی که یک هیات از امام زاده ای خارج شده و می خواهد به امام زاده ی دیگری برود در بین راه جوانان پرشور از این روش استفاده می کنند تا هیات سینه زن از شور نیفتد.
در آیین عزاداری بهبهان، کولکی به اصطلاح به شکل خاصی از سینه زنی گفته می شود که عزاداران به طور منسجم و در صف های چهار نفره که به گویش محلی"چاربه چار" گفته می شود، در صـفی منظم و پشت هم به گونه ای قرار می گیرند که در حالی که یک دست خود(معمولا دست چپ) را روی شانه های نفر کناری خود قرار داده و به یکدیگر متصل شده اند، با دست دیگر سینه می زنند.
بر این اساس در محله هایی که از به هم پیوستن چند محل یا مسجد تشکیل شده، در شب هایی که محله های کوچکتر به محل اصلی و مرکز تجمع هیات عزاداری می آیند، از مسجد یا محل خود به شیوه ی چهار به چهار کولکی می گیرند و سینه زنـان مسیر را پیموده، و وارد میدان و محل عزاداری می شوند. پس از چند مرتبه دور زدن با بقیه افراد یکی شده و همه با هم به عزاداری می پردازند و این شیوه فقط در بهبهان اجرا می شود.
هر چند امروزه تمامی محله ها و هیات های سینه زن عزادار در بهبهان به همین شیـوه وارد صحن و سرای امام زادگان می شوند، اما شکوه و هیبت زیباتر آن را می توان در محله های قدیمی شهر به دلیل کثرت جمعیت انسجام و هماهنگی بیشتر مشاهده کرد.
مشعل گردانی در بهبهان
از جمله رسوم قدیمی که در روزهای دهه ی اول محرم برگزار می شود، رسم مشعل گردانی بهبهانی ها است. در گذشته مشعل هایی با پنج شعله در هر محله بین عزاداران گردانده می شد. مردم مشعل را در جلوی هر محله روشن کرده تا نور و روشنایی محفل گردد، سپس در بین عزاداران و سینه زنان گردانده می شد.
آتش و روشنایی از عهد باستان تاکنون در فرهنگ ایران زمین وجود داشته و مورد احترام بوده چرا که آن را نماد نور، روشنی، حرارت و پاکی می دانستند.
محله ی پَر یکی از محله های قدیمی شهر بهبهان است که مشعل گردانی را حفظ کرده و این آیین در شب عاشورا در آن اجرا می شود.
مشعل ها از جنس آهن هستند و دارای سه شاخه(همانند مشعل محله بدیعا)، چهار یا پنج شاخه(مانند مشعل محله پَر) به شکل استوانه ای که با فاصله به یکدیگر مرتبط و همه به پایه ی بلند اصلی که بلندترین شعله است متصل شده اند. برای شعله ور کردن آتش مشعل از چند روز پیش از فرا رسیدن محرم و اجرای آیین، پارچه های کهنه به وسیله ی مردم محل جمع آوری می شود.
پارچه ها را به شکل لوله شده آماده کرده و درون ظرفی پر از نفت می خیسانند تا دیرتر بسوزند. بعدها بعضی از محله ها از فانوس به جای مشعل استفاده کردند که راحت تر بود. این مشعل یک نفر چرخاننده و دو نفر همراه کمکی دارد. رسم بر این است که ابتدا در شب عاشورا میان سینه زنان آن را یک بار می چرخانند و سپس در خانه هایی که در محدوده ی محله، نذوراتی دارند، چرخانده می شود.
به تدریج مشعل های قدیمی کنار گذاشته شد و کم کم به دست فراموشی سپرده شدند.
تا سال 1350 مشعل گردانی در بهبهان رواج داشته و از آن پس رفته رفته اجرای آن کمتر شده و هم اکنون برگزاری این آیین تنها محدود به یک نقطه و محله از این شهر شده است.
مراسم سینی قاسم یا عرس القاسم ماهشهری ها
آیین سینی‎گردانی یا عروسی حضرت قاسم(ع) که هر سال همزمان با هشتم محرم‎الحرام در بندر ماهشهر برگزار می‎شود به عنوان یک اثر معنوی تاریخی به ثبت ملی درآمد.
بیش از 120 سال است که این آیین در ماهشهر برگزار می شود آن ‎گونه که بزرگان نقل می‎کنند، از زمان‎های قدیم که در بندر ماهشهر حتی برق نیز نبود، در شب هشتم محرم این برنامه برگزار می‎شد که در آن یک علم در محل نصب و فانوسی نیز به زیر این علم بسته و در زیر نور آن فانوس سینی‎گردانی انجام می‎شد؛ یک رومیزی نیز به قدمت 80 سال وجود دارد که آن را روی یکی از سینی‎ها می‎انداختند. در جریان برگزاری این آیین، حدود 115 سینی به صورت همزمان از این خانه بیرون می‎آیند و اطراف میدان شهر را دور می‎زنند و بازمی‎گردند؛ همچنین سنج و دمام‎زنی و نوحه‎خوانی نیز در کنار این آیین اجرا می‎شود.
بزرگ ترین تعزیه میدانی کشور در شوش
تعزیه مردم شوش، بزرگ‌ترین تعزیه میدانی کشور است که حدود 110 سال قدمت دارد و ثبت ملی شده است.
ریشه و تاریخ تعزیه در شوش در شهر حر از توابع این شهرستان به بیش از دویست سال می‌رسد که حدودا 700 نفر در اجرای تعزیه همکاری دارند البته با توجه به متغیر بودن تعداد سیاهی‌ لشکر، اسب‌سواران و برخی عوامل دیگر می‌توان از جمعیتی بیش از 700 نفر در این نمایش استفاده کرد.
این تعزیه از صبح روز عاشورا شروع و ظهر عاشورا پایان می یابد. در این تعزیه که حدودا 10 ساعت به طول می انجامد، وقایع روز عاشورا، به میدان رفتن ها، رجز خوانی ها و نبردهای هریک از یاران امام حسین(ع) و نیز شهادت امام حسین(ع) به تصویر کشیده و به زبان های فارسی و عربی روایت می شود.
نقش‌گردانی
نقش‌گردانی مراسمی است که در آن تختی آماده می شود و آن را با پارچه سفید آغشته به خونی می پوشانند. این پارچه را که نماد حضرت اباعبدالله است روی تخت می گذارند و آن تخت را به دوش می گیرند و می چرخانند که این نقش‌گردانی نام دارد.
صبح عاشورا تمام هیات‌ها و محله‌ها پشت سر هم به صف جمع و وارد امام‌زاده می شوند و مثل شب عاشورا هر محله‌ای عزاداری می کند. هر محله‌ای تا ظهر به امام‌زاده می رود. شب همان روز مراسم شام غریبان برگزار می شود و شام غریبان به مدت سه شب برگزار می شود و زنان شهر به مساجد می روند و این مراسم را به یاد اسارت حضرت زینب و اهل بیت امام حسین(ع) برپا می کند. در شب سوم مراسم دفن شهدا را برپا می‌کنند و با حمل بیل و کلنگ به صورت نمادین مراسم دفن شهدا را اجرا می کنند.
بعد از این مراسم عزاداری تعطیل می شود و روضه‌خوانیی شروع میشود که از 14 محرم تا روز اربعین ادامه دارد.
حجله قاسم
در شب عاشورا برنامه حجله قاسم اجرا می شود. شب عاشورا در بهبهان"شو شوروزی" گفته می شود. مردم در این شب تا صبح بیدارند و در محل‌های عزاداری تا ساعت یک بامداد برنامه سینه‌زنی و عزاداری برپاست و بعد از آن مردم در امام‌زاده‌های مشهور شهر که شامل امام‌زاده حیدر، شاه فضل و شاه میرعلی حسین است، جمع می شوند و هیات به هیات و محله به محله به این امام‌راده‌ها می روند و هر کدام به نوبت ربع ساعت عزاداری می کنند.
چوب زنی دزفول ها در محرم
مراسم سنتی چوب بازی نمادی از صحنه جنگ است که به‌ صورت نمایشی همراه با طبل، دهل، صدای شیپور و سرنا در جلو تکایا و در محله‌های عزاداری برگزار می شود. در این مراسم عده‌ای از مردان به دو گروه تقسیم می‌شوند و با چوب، سپر، شمشیر و زره با یکدیگر به مبارزه نمایشی می‌پردازند.
این آیین که از رسم‌های مردم دزفول در ایام محرم است. در این مراسم شخصی به خواندن بحر طویل می‌پردازد و شرکت کنندگان دو چوب به جلو و دو چوب به عقب می‌زنند.
آیین سنتی چوب بازی 500 سال قدمت دارد و از 140 سال پیش در ایام عزاداری ماه محرم در محله کلانتریان و میاندره و برخی محله‌های قدیمی شهرستان دزفول در دهه نخست ماه محرم اجرا می‌شود.
مواکب خوزستان
علاوه بر این آیین های ثبت شده عزاداری حسینی در خوزستان، در ایام محرم و صفر موکب ها و تکیه هایی در نقاط مختلف این استان برپا می شود که آیین های عزاداری زنجیر زنی و سینه زنی، تعزیه خوانی و... در آنها اجرا می شود و مردم نذرهای خود شامل غذای نذری، حلوا ، شربت و چای و... را در این آیین ها تقسیم می کنند.
همچنین هر ساله هزاران زایر در ایام اربعین حسینی از مرزهای خوزستان برای زیارت حرم امام حسین(ع) به عراق سفر می کنند که عبور این زایران از خوزستان، حال و هوای خاصی به این استان می بخشد.
به همین منظور در این ایام صدها موکب از سوی مردم و نهادهای مختلف در مرزهای چذابه و شلمچه برپا می شود که به رایگان تمامی امکان های زایران را تهیه و به آنها خدمات رسانی می کنند.
انتهای پیام/