بزرگنمايي:
پیام خوزستان - ایسنا / مادر برای همه ما واژه آشنایی است که دل‌بستگی عمیقی به آن داریم. همه ما برای مادرانمان از جان‌ودل خواهیم گذشت. از مادر گفتن و برای او نوشتن کار آسانی نیست. در طی این سال‌ها نیز بازیگران زن بسیار قدرتمندی از مادران گفتند و برای مادران بازی کردند، مادرانی که در قاب سینمای ایران ماندگار شدند. برخی رخت از جهان فرو بسته‌اند اما همچنان نقش آفرینیهایشان ماندگار است و برخی دیگر نیز در ابتدای راه هستند اما تصویری ماندگار از مادر ساخته‌اند. این روزها فیلم سینمایی «در آغوش درخت» به کارگردانی بابک خواجه پاشا بر پرده سینماهاست که مارال بنی آدم نقش و تصویری متفاوت از مادر را به تصویر کشیده است. در این فیلم بنی‌آدم در نقش «کیمیا» مادری‌ست که خودش بر اثر یک اتفاق درگیر ترومای روحی شده است و حالا می‌خواهد از فرزندان و خانواده به نحوی مراقبت کند که آن‌ها آسیبی نبینند اما در این میان اتفاقات به نحوی دیگر پیش میرود. به بهانه اکران این فیلم نگاهی داریم به تصویر مادران ماندگار سینمای ایران که در چهل سال اخیر بر پرده سینماها نقش بستند.
زنده‌یاد رقیه چهره آزاد در فیلم سینمایی «مادر» به کارگردانی زنده‌یاد علی حاتمی، شاید نمونه کاملی از شخصیت یک مادر ایرانی باشد که تاکنون در سینمای ایران به تصویر کشیده شده است؛ مادری که در واپسین روزهای عمرش تمامی فرزندانش را که مدتی است از یکدیگر دورافتاده‌اند، در حریم امن خانه و خانواده دور یکدیگر جمع می‌کند و به آن‌ها خصلت‌های نیک زندگی را می‌آموزد. مادر این فیلم شخصیتی مانند یک فرشته دارد که با آرامشی که در رفتار و حرکاتش دیده می‌شود از زمینی‌ها جداشده و درنهایت به آسمانی‌ها می‌پیوندند... زنده‌یاد رقیه چهره آزاد در این فیلم نقشی را بازی کرد که از خاطر کسی پاک نخواهد شد. مادر فیلم علی حاتمی شخصیتی است که به‌هیچ‌وجه از خاطره‌ها محو نخواهد شد، این بازیگر با آن صورت مهربان گزینه مناسبی برای این نقش بوده و مسلما اولین کسی است که در اذهان هر عاشق سینمایی به‌عنوان مادر تداعی می‌شود.
زنده‌یاد حمیده خیرآبادی در صدها فیلم سینمایی یا سریال تلویزیونی در نقش مادران مهربان، اصیل و فداکار ایفای نقش کرد و هرچند همواره نقش‌هایش شبیه هم بودند هیچ‌گاه مخاطب را از خود خسته و آزرده‌خاطر نساخت، چراکه بازی دل‌نشین وی قطعا احساس نوستالژیک را در تمامی مخاطبان آثار این بانوی هنرمند پدید می‌آورد و باعث می‌شد رنگی از کلیشه در بازی‌هایش دیده نشود. صورت مهربان و لبخندهای مادرانه‌اش از او سیمایی ساخته که تصویر ذهنی همه ما از مادر ایرانی را کامل می‌کند، مادری احساساتی، زودرنج و مهربان که سعی می‌کند اختلاف‌های فرزندانش را حل کند. انتخاب یک اثر سینمایی از میان صدها فیلمی که زنده‌یاد خیرآبادی در آن‌ها ایفای نقش کرده است، کار آسانی نیست اما «اجاره‌نشین‌ها» به کارگردانی داریوش مهرجویی یکی از فیلم‌های این بانوی هنرمند است که در آن به‌خوبی هرچه تمام‌تر در نقش یک مادر مهربان، فداکار و اصیل ایرانی ایفای نقش کرده است، مادری که مانند همه مادران ایرانی در پی آن است که همه را با یکدیگر آشتی دهد و با کدبانوگری‌اش تمامی همسایگانش را مانند یک فرزند زیر پروبال خود بگیرد.
زنده‌یاد پروین دخت یزدانیان نیز یکی دیگر از مادران آشنای سینمای ایران است. نقشی که پروین دخت یزدانیان در نقش «بی‌بی» در سریال «قصه‌های مجید» به کارگردانی کیومرث پوراحمد ایفا کرد از خاطر بچه‌هایی که در دهه 60 به دنیا آمدند و در دهه 70 کودکی‌شان را سپری کردند، پاک نشده و هنوز این نقش در ذهن دهه شصتی‌ها جاودانه است. این بازیگر توانا جدا از این اثر ماندگار تلویزیونی در بسیاری از فیلم‌های سینمایی از جمله «مهریه بی‌بی»، «خواهران غریب»، «شرم» و «صبح روز بعد» نیز در نقش مادران مهربان، اصیل و فداکار ایرانی ایفای نقش کرده است که قطعا هیچ‌یک از آن‌ها تا ابد از اذهان مخاطبان جدی سینما پاک نخواهند شد؛ اما در این میان بازی این بازیگر در فیلم «صبح روز بعد» به کارگردانی کیومرث پوراحمد تصویری دل‌نشین‌تر از سایر آثارش است تا آنجا که وی برای بازی در این فیلم سینمایی برنده دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش دوم زن از یازدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر نیز شد.
زنده‌یاد جمیله شیخی در فیلم سینمایی «مسافران» به کارگردانی بهرام بیضایی نقشی را ایفا کرد که به دلیل ویژگی‌هایش، کاراکتر مادر در انحصار مرحومه جمیله شیخی قرار گرفت. بازی دل‌نشین این بانوی هنرمند قطعا تا سالیان دراز در یاد عاشقان سینمای ایران باقی خواهد ماند. شیخی در تلویزیون نیز آثار درخشانی را از خود به یادگار گذاشت. او همواره نقش مادرانی باابهت و پُرجذبه را ایفا و چهره مهربانش را در پس بازی‌های جاندار و پُرابهتش پنهان کرد. شاید او در سریال «تولدی دیگر» نقش مادران پُرسلطه را به نمایش گذاشت.
زنده‌یاد پروین سلیمانی از دیگر زنان سینمای ایران است که بازی‌هایش در نقش‌های مختلف همچنان در اذهان مخاطبان باقی‌مانده است. او را بیشتر به واسطه حضور در آثار تلویزیونی شهرت داشت، به ویژه بازی در نقش «طاهره خانوم» در سریال «تعطیلات تابستانی» که او را به یکی از کاراکترهای زن ماندگار در قاب جادو تبدیل کرد. سلیمانی در مدت 50 سال حضور در سینما و تلویزیون در بیش از 100 اثر به ایفای نقش پرداخت.
زنده‌یاد مهری ودادیان نیز از جمله مادران مهربان سینما و تلویزیون ایران است که چهره مهربان و دوست‌داشتنی‌اش را نمی‌توان از خاطره‌ها پاک کرد. او در اغلب آثار مادری مهربان، یگانه و بی‌همتا را به تصویر کشید، مادری که دردهایش برای خودش است و شادی‌هایش را با دیگران به اشتراک می‌گذارد. «رعنا»، «کمیته مجازات»، «متهم»، «افسانه آه» از جمله آثاری است که ودادیان به زیبایی در آن‌ها به ایفای نقش پرداخت.
زنده‌یاد مهین شهابی با ایفای نقش در سریال «آینه» میان مردم محبوبیت فراوانی یافت و پس از آن در سال‌های پس از انقلاب اغلب در نقش مادران به ایفای نقش پرداخت. شهابی با فیلم «گاو» داریوش مهرجویی وارد سینما شد، اما شهابی را بیش از آنکه بتوان بازیگر سینما دانست بازیگر تلویزیون باید خطاب کرد. او در بیش از 50 اثر تلویزیونی حضور یافت و پس از سریال «ترانه مادری» در آخرین حضورش «وضعیت سفید» به دیار باقی شتافت و آخرین کارش را به سرانجام نرساند. شهابی نیز از جمله مادرانی است که در سینما و تلویزیون یادش همواره گرامی است.
زنده‌یاد نیکو خردمند با آن صدای دل‌نشینش را نمی‌توان به‌راحتی از یاد برد. او در سال 69 با بازی در فیلم «پرده آخر» وارد عرصه بازیگری سینما شد و نقش تاج‌الملوک بازمانده‌ای از یک خانواده اشرافی روبه‌زوال را به زیبایی بازی کرد. بازی‌های خردمند در فیلم‌های «خانه خلوت»، «مسافران» و «زینت» و همچنین سریال‌های «آوای فاخته» و «دزدان مادربزرگ» فراموش‌شدنی نیست.
ثریا قاسمی از جمله مادران ماندگار سینمای ایران است که راه مادر را در سینما ادامه داد. او در آثار سینمایی و تلویزیونی بسیاری در نقش مادر حضور یافت، شاید بیشتر مخاطبان نقش آفرینی او در دو سریال «در پناه تو» و « شب دهم» برایشان ماناتر و ماندگارتر باشد. اما او در سینما نیز نقش‌های متفاوتی در قالب مادر بازی کرد که شاید فیلم سینمایی «ویلایی‌ها» ساخته منیر قیدی نقشی به یادماندنی از مادران چشم انتظاری را که در پشت جبهه‌ها جانانه مبارزه می‌کردند، به تصویر کشید. مادری که پسرش در جنگ است و او وظیفه دارد تا عروس و نوه‌هایش را مدیریت کند.
گلاب آدینه بازیگری که برخاسته از تئاتر است در فیلم«مهمان مامان» داریوش مهرجویی نیز تلاش کرد تا تصویری متفاوت از مادر ایرانی را خلق کند. مادر یک خانواده کم بضاعت که با آمدن مهمان به خانه‌ای که چیزی برای پذیرایی در آن ندارد، باید آبروداری کند و با کمک همسایه‌هایش اسباب پذیرایی از مهمانانش را فراهم کند. آدینه با بازی روان و حساب شده خود چنان مادر آشنایی را به تصویر کشید که همه ما با دردهایش آشنا هستیم و حتی گاهی همذات پنداری کردیم با او و مشکلاتی که پیش رویش دارد.
فاطمه معتمدآریا نقش‌های بسیاری در این سال‌ها بازی کرده است اما نقش ماندگار او در فیلم سینمایی «مهر مادری» کمال تبریزی تصویری دیگر از او در اذهان باقی گذاشت. اما اوج هنرنمایی او در نقش مادر در فیلم «گیلانه» ساخته رخشان بنی‌اعتماد رقم خورد. آنجا که مادری چشم انتظار فرزند به جنگ رفته‌اش می‌نشیند و وقتی او از جبهه برمی‌گردد، مادر تمام آرزوها و امیدهایش را باید پشت در بگذارد و از تکه گوشتی که به نام فرزندش از جنگ برایش آورده‌اند، مراقبت کند. معتمدآریا در این فیلم چنان استادانه مهر و محبت مادری را به تصویر می‌کشد که هرگز نمی‌توان آن را فراموش کرد. مادری که همچنان امیدوارانه برای تنها پسرش از جان مایه می‌گذارد.
مریلا زارعی بازیگر توانمند سینمای ایران نیز در کارنامه کاری خود نقشی ماندگار از مادر را خلق کرد. او در فیلم «شیار 143» ساخته نرگس آبیار نقش مادری را ایفا کرد که فرزند جوانش به جبهه رفته است و مادر در نبود او روزهای تلخی را می‌گذراند و منتظر است تا او حالا که جنگ به پایان رسیده است، به خانه بازگردد، این انتظار سال‌ها طول می‌کشد و در آخر تنها این تکههایی از استخوان‌های فرزند است که به دست مادر می‌رسد.
ترانه علیدوستی از بازیگران نسل جوان سینمای ایران است که در نخستین حضورش بر پرده سینما با نقش مادری جوان و کم سن و سال آمد. مادری که تنها 15 سال دارد و حالا باید به عنوان مادر از حیثیت خود و فرزندش دفاع کند. او در فیلم «من ترانه 15 سال دارم» رسول صدرعاملی نشان داد که نسل جوان و جدید مادران در راه هستند و حالا باید تصویری جدید و متفاوت از مادران امروزی را بسازد که در اذهان باقی بمانند و ترانه از عهده این نقش به خوبی برآمد.
هنگامه قاضیانی در فیلم «به همین سادگی» ساخته رضا میرکریمی نیز نقش مادری متفاوت را به تصویر کشیده است. داستان درباره سپری شدن یک روز زنی به نام طاهره که دو فرزند (پسر و دختر) کوچک دارد، است. مادری که مشکلات مربوط به فرزندانش او را عصبی کرده‌است. او که از خانواده‌ایی عشایری است، دلش سخت هوای روستایشان را کرده. او الان زنی افسرده است که دلخوشی‌اش در خاطرات گذشته‌اش هست، او می‌خواهد برای مدتی خانواده‌اش را ترک کند و با برادرش به ولایتشان برود اما شرایط طور دیگری رقم می‌خورد.
نقش مادر در سینمای ایران در طی سال‌های اخیر عمدتا به مادرانی اختصاص یافته است که در انتظار و چشم به راه فرزند به جنگ رفته خود هستند. در واقع در سینما نقش مادر محوریت قرار نگرفته و عمدتا یا به مشکلات زنان پرداخته شده و یا نقش مادری آنقدر که باید جلوه نیافته است. در سوی دیگر نیز کانون خانواده در طی این سال‌ها در سینمای ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته و کمتر به روی پرده سینماها رفته است. فیلم‌های اجتماعی که با محوریت کانون خانواده باشند جایشان بر پرده سینماها خالی است، این در حالیست که از میان عمده آثار تولید شده اگر اثری درخشان تولید شود قطعا مخاطب از آن استقبال خواهد کرد.