چاپ

پیام خوزستان - سلام سینما / رضا جمالی، کارگردان فیلم سونسوز که در جشنواره چهل و دوم فیلم فجر جایزه ویژه هیئت داوران را دریافت کرد، در این مصاحبه به تشریح جهان‌نگری خود در سینما، چالش‌ها و دستاوردهای فیلمسازی و اهمیت فرهنگ و زبان در آثارش پرداخته است.
در دنیای سینما، گاهی فیلمسازان با انتخاب مسیرهای متفاوت و جلب توجه با ایده‌های نو، خود را به عنوان هنرمندانی متمایز معرفی می‌کنند. رضا جمالی، کارگردان فیلم سونسوز، که در جشنواره چهل و سوم فیلم فجر موفق به دریافت جایزه ویژه هیئت داوران شد، یکی از همین فیلمسازان است که با سبک خاص خود در ساخت فیلم‌های کوتاه و بلند شناخته شده است. او در مصاحبه‌ با سلام سینما به شرح دیدگاه‌های خود در سینما، نگاه خاصش به زبان و طنز و همچنین چالش‌های کار با نابازیگران پرداخت.
نگاه ویژه به سینما و تأثیر طنز در فیلم‌های رضا جمالی
رضا جمالی از همان دوران نوجوانی علاقه‌مند به نوشتن داستان بود و تمایل زیادی به استفاده از زبان طنز در آثارش داشت. او معتقد است که نگاه خاصش به سینما و نحوه کارگردانی، ریشه در تجربه‌های شخصی و برخوردهایش با محیط پیرامونی دارد. جمالی می‌گوید که در انجمن سینما جوان با عکاسی شروع به کار کرد و این امر باعث شد تا نگاهش به دنیا از دریچه دوربین عکاسی شکل بگیرد. هرچند در ابتدا به فیلم‌نامه‌نویسی علاقه‌مند بود، حضور در کلاس‌های کارگردانی او را به سمت ساخت فیلم کوتاه هدایت کرد.
او تلاش کرده است تا این نگاه را در فیلمسازی‌اش تقویت کند، به طوری که از نگاه متفاوتش در جشنواره‌های مختلف بازخوردهای مثبتی دریافت کرده است.
جمالی به علاقه‌مندی‌های خود در دنیای سینما اشاره می‌کند و درباره این که چگونه از همان دوران نوجوانی، تمایل به ساخت فیلم‌هایی با نگاه ویژه به جهان اطرافش داشته است، صحبت می‌کند: «از همان دوران نوجوانی که داستان می‌نوشتم، تمایل به استفاده از زبان طنز داشتم. همه این موارد که اشاره کردید، از ناخودآگاه من سرچشمه می‌گیرد. این نگاه کارت پستالی که در نماهای فیلم‌های من وجود دارد، نیز از همان دوران شکل گرفته است.»
طنز و زبان در سونسوز: جلب اعتماد مخاطب از طریق بومی‌سازی
یکی از نکات برجسته در فیلم سونسوز استفاده از زبان طنز است. جمالی درباره این جنبه از کارش توضیح می‌دهد که طنز در فیلم‌ها باید به موقعیت‌ها و مسائل تلخ جامعه پرداخته و آن‌ها را از دیدگاه متفاوتی نمایش دهد.
او به این نکته اشاره می‌کند که بدون استفاده از طنز، ابعاد تلخ یک مسئله ممکن است به شدت دردناک باشد و مخاطب به راحتی از آن فاصله بگیرد: «به طنزهای موقعیت هم بسیار علاقه دارم. به خصوص اینکه ابعاد تلخی از جامعه را به نمایش می‌گذارد. نشان دادن این تلخی بدون چاشنی طنز بسیار اندوهگین است.»
جمالی همچنین به اهمیت زبان در فیلم‌های خود اشاره دارد و معتقد است که زبان ترکی در سونسوز نقش مهمی در انتقال فرهنگ و هویت منطقه‌ای داشته است. به اعتقاد او، استفاده از زبان‌های بومی در سینما می‌تواند ارتباط قوی‌تری با مخاطب برقرار کند و بر اصالت اثر بیفزاید.
جمالی مثال‌هایی از کارگردانان موفق مانند بهمن قبادی می‌زند که با شناخت کامل از فرهنگ و زبان منطقه خود آثار ماندگاری ساخته‌اند. او می‌گوید: «اگر سینماگران به زبان و فرهنگ خود احترام بگذارند، می‌توانند آثار فوق‌العاده‌ای خلق کنند.» او اضافه می‌کند که معتقد است در صورتی که فیلم‌هایش در زبان دیگری دوبله شوند، به شدت از تأثیرگذاری آن کاسته خواهد شد. «زبان در اینجا یک عنصر حائز اهمیت است. در واقع زبان ترکی باعث شده تا مخاطب آدم‌های داستان را باور کند.»
جمالی این نکته را نیز بیان می‌کند که اگر فیلم‌ساز توانایی انتقال درست روایت و ساختار مناسب را داشته باشد، حتی اگر فیلم به زبانی غیر از زبان فارسی باشد، باز هم می‌تواند ارتباط عمیقی با مخاطب برقرار کند. به گفته او، «من فکر می‌کنم اگر فیلمی ساختار و روایت درستی داشته باشد و بتواند فرم جدیدی پیشنهاد دهد، حال به هر زبانی هم باشد قادر ات مخاطب را جذب کند.»
جسارت در کارگردانی و کار با نابازیگران
یکی از چالش‌های مهم کارگردانی سونسوز انتخاب بازیگران بود. جمالی از اهمیت بازیگری در فیلم‌هایش می‌گوید و تأکید دارد که پس از نوشتن فیلم‌نامه، این بازیگر است که بیشترین اهمیت را برایش دارد.
او می‌گوید که در انتخاب بازیگران حساسیت خاصی دارد: «بعد از فیلم‌نامه که برای من از اهمیت بسیاری بالایی برخوردار است، بازیگری بیشترین اهمیت را دارد. سعی می‌کنم در انتخاب بازیگر نیز درست عمل کنم. بازیگری که قصد ادا درآوردن دارد انتخاب من نیست.»
جمالی در مورد کار با نابازیگران در سونسوز توضیح می‌دهد که با وجود دشواری‌های کار با افراد فاقد تجربه بازیگری، توانسته است با استفاده از بازیگران حرفه‌ای در کنار نابازیگران، هماهنگی قابل توجهی ایجاد کند.
او می‌گوید: «من خودم در این فرهنگ و منطقه بزرگ شده‌ام و این باعث شده تا از فضای واقعی‌تر در کار با بازیگران نابازیگر استفاده کنم.» این هماهنگی به قدری در سونسوز پیشرفت کرد که در جشنواره‌های خارجی از او پرسیده شد که چگونه توانسته از این همه نابازیگر بازی‌های خوب بگیرد. جمالی در پاسخ می‌گوید: «در حالی که همه نابازیگر نبوده‌اند.»
او ادامه می‌دهد: «برای مثال حمدالله سلیمی هیچ دوره بازیگری ندیده‌ است. در کوچه و خیابان با او مواجه شدم و وقتی متوجه نوع نگاه کردن و حرف زدنش شدم ، متوجه شدم که از جنس فیلم‌های من است.»
او تأکید می‌کند که این فرآیند بسیار دشوار بوده است، اما کار با نابازیگران و انتقال حس به آن‌ها، ویژگی‌هایی از فیلم را ایجاد کرده که باعث می‌شود تا مخاطب به طور طبیعی با شخصیت‌ها ارتباط برقرار کند.
جمالی در این باره توضیح می‌دهد که با دقت و توجه به جزئیات، توانسته است بازی‌هایی بسیار صمیمی از بازیگران خود بگیرد که همگان آن را درک کرده و با آن‌ها همراه شوند.
جسارت در مواجهه با محدودیت‌ها
در کنار تمام چالش‌های فنی و هنری، جمالی معتقد است که سینماگر باید جسارت داشته باشد و از ترس محدودیت‌ها و واکنش‌ها عقب‌نشینی نکند.
او درباره این که چگونه از ترس بازخوردهای منفی یا سوءتفاهم‌ها نباید خود را محدود کرد، می‌گوید: «در فیلم سونسوز ترس و نگرانی فیلمساز از اینکه قرار است بابت ساخت فیلمش به دیگران جواب پس بدهد نشان داده شده است. من فکر می‌کنم فیلمساز باید جسارت داشته باشد و این فضا را بشکند و اقدام به ساخت فیلم کند.»