چاپ

پیام خوزستان - دیدارنیوزـ رضا قنبری: طی هفته‌های اخیر دولت ترکیه پیشنهاد تازه‌ای برای آزادی مشروط عبدالله اوجالان از زندان روی میز مذاکره با پ ک ک قرار داده و فضای سیاسی این کشور به سمت نوعی مصالحه بین دولت و "گروه‌های کرد" پیش می‌رود.
در این شماره "از سعدآباد تا توپکاپی" با مرور وقایع و مواضع بازیگران "حل مسئله کردی" طی دو ماه اخیر به دلایل اردوغان برای مصالحه با اوجالان خواهم پرداخت.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
پیشنهاد دولت: حدود دو ماه پیش در آیین بازگشایی مجلس ترکیه پس از تعطیلات تابستانی، "دولت باهچلی" رهبر حزب راستگرایی "حرکت ملی" با حضور در محل استقرار نمایندگان "کرد" با آن‌ها احوالپرسی کرد. همین خوش و بش ساده با توجه به مواضع تند حزب حرکت ملی و دولت باهچلی نسبت به کرد‌ها به مهمترین خبر رسانه‌های ترکیه بدل شد و تحلیلگران سیاسی از امکان تغییر سیاست‌های احزاب راستگرا نسبت به "کردها" خبر دادند.
هفته بعد، اما خبر اصلی رونمایی شد. دولت باهچلی در جلسه ماهانه حزب پیشنهاد آزادی مشروط عبداالله اوجالان براساس قانون "حق امید" را مطرح کرد. طبق این پیشنهاد اگر اوجالان در مجلس کبیر ترکیه به طور رسمی انحلال و خلع سلاح پ ک ک را اعلام کند می‌تواند براساس قوانین حقوق بشری اتحادیه اروپا از زندان آزاد شود. پیشنهادی غیر منتظره از راست‌ترین حزب سیاسی ترکیه که اتفاقا مهمترین هم پیمان سیاسی اردوغان در مجلس و دولت است و اتفاقا بار‌ها در مجامع عمومی خواستار اعدام اوجالان شده بود.
حمایت اردوغان از پیشنهاد باهچلی در جلسه حزب عدالت و توسعه بازی تازه دولت ترکیه را کاملا روی صحنه آورد. ریس جمهور ترکیه در این جلسه با استقبال از پیشنهاد هم پیمان قدیمی اش، آزادی مشروط رهبر محبوس پ ک ک را "پنجره‌ای تازه در سیاست ترکیه خواند و از "برادران کرد" خود خواست با استفاده از این آخرین شانس، دست در دست دولت" قرن تازه ترکیه" را بسازند."
واکنش کردها: واکنش بازیگران کرد به پیشنهاد دولت، اما گنگ و متناقض بود. عبداالله اوجالان رهبر پ ک ک که پس از حدود چهار سال موفق به دیدار با اعضای خانواده اش در زندان امرلی شده بود با استقبال از پیشنهاد مصالحه اعلام کرد" آماده تبدیل این روند خشونت آمیز به رویه‌ای حقوقی و مدنی است و دلش نمی‌خواهد از زندان به درون تابوت برود". چراغ سبزی آشکار از سوی اوجالان به اردوغان که حداقل در یک دهه اخیر بی نظیر است.
از سوی دیگر "عایشه گل دوغان" سخنگوی "حزب دموکراسی و برابری" که با حدود 60 کرسی در مجلس کبیر مهمترین حزب کردی ترکیه به شمار می‌رود با ابراز امیدواری نسبت به شرایط مساعد برای حل مسئله کرد‌ها از همه طرف‌های درگیر در این مسئله خواست با مسئولیت پذیری، سازنده رفتار کنند. البته سخنگوی کرد‌ها دلیل این چرخش را نه انتخاب اردوغان که اجباری برای حل مسائل امنیتی، اقتصادی ترکیه دانست.
اما مرغ فرماندهان پ ک ک در کوه‌های قندیل عراق ظاهرا همان یک پای سابق را دارد.
"دوران کالکان " یکی از مهمترین فرماندهان جدایی طلب که اتفاقا از حلقه نزدیکان اوجالان محسوب می‌شود در مخالفتی روشن با روند صلح دولت ترکیه-پ ک ک اعلام کرد "پیش از آزادی اوجالان نمی‌توان درباره آینده این روندگفتگو کرد". پیش شرطی که بنظر تنها برای به بن بست کشاندن این مصالحه طرح شده است. کالکان سپس برای واضح‌تر شدن موضع قندیل گفت:"هیچ دستورالعمل الزام آور و بازدارنده‌ای بر توقف جنگ وجود ندارد و مبارزه ادامه دارد".
اما دولت ترکیه چرا ناگهان به تغییر موضعی 180 درجه در قبال کرد‌ها رسید و چگونه واژه "برادارن کرد" درست یکروز پس از سخنان اردوغان در هشت روزنامه اصلی حامی دولت به تیتر اول بدل شد.
سیاست خارجه: ترکیه طی یک دهه اخیر در محیط پیرامونی خود با تنگنا‌های ژئوپولتیک متعددی روبرو بوده است. در شرق بحران آذربایجان و ارمنستان راه آنکارا به دریای خزر و آسیای مرکزی را مسدود کرده و در غرب قطع ارتباط با مصرپس از بهارعربی به بحرانی بزرگ برای دستگاه سیاست خارجه بدل شده بود. جنگ روسیه و اوکراین در شمال امنیت دریای سیاه را مختل کرده و در جنوب حضور جدایی طلبان مسلح کرد امکان حضور موثر در عراق و سوریه را ناممکن می‌ساخت. مجموعه عواملی که نتایح خود را در بحران پناهجویان، تورم فزاینده و کاهش محبوبیت سیاسی اردوغان نشان داد. آنچانکه حزب عدالت و توسعه پس از 25 سال در انتخابات اخیر شهرداری‌ها شکست خورد؛ بنابراین سران احزاب حاکم ترکیه چاره را در "کاهش تنش در پیرامون" یافتند. برنامه‌ای که کلید آن از سال 2020 زده شد.
آنکارا با کمک تسلیحاتی، امنیتی، اطلاعاتی به علی اف برای بازپس گیری قره باغ و سپس زمینه سازی ساخت کریدور زنگزور دروازه شرق را به سوی خود گشود. در شمال با ایجاد توازن منفی بین روسیه و اوکراین کمترین آسیب را از ماجراجویی پوتین و رفقایش در دریای سیاه متحمل شد. دید و بازدید با سیسی در آنکارا و قاهره تا حدودی یخ‌های جبهه غرب را ذوب کرد. اما برنامه ریس جمهور ترکیه برای حضور در جنوب گسترده بود. دولت ترکیه از سال 2022 با مشارکت عراق برنامه ایجاد "کریدور راه توسعه" را کلید زد. کوتاه‌ترین مسیر ارتباطی خلیج فارس به اروپا که بندر فاو در بصره را به بندر مرسین در مدیترانه متصل می‌کند.
شاهراه ریلی/جاده ای/لوله‌ای به طول 1190 کیلومتر که با عبور از شهر‌های مهم بصره، بغداد و موصل روند توسعه در عراق را شتاب داده و با مشارکت چین، ژاپن، ترکیه، امارات و قطر ساخته خواهد شد. ترکیه که پیش از این با انتقال منابع انرژی آسیای مرکزی، روسیه و قفقاز به غرب خود را بعنوان هاب انرژی منطقه معرفی کرده بود حالا با کمک کریدور راه توسعه منابع نفت و گاز خلیج فارس را به اروپا و کالا‌های قاره سبز را به شیخ نشین‌های میلیارد دلاری متصل می‌کند. مهمترین میراث دولت سی ساله اردوغان در جنوب که تا حدودی ناکامی‌های یک دهه اخیرش در سوریه و عراق را جبران خواهد کرد.
اما یکی از مهمترین موانع اجرای این شاهراه منطقه‌ای ناامنی شمال عراق و حضور مخالفان مسلح ترکیه در این منطقه است و ظاهرا در توافق سرمایه گذاران این پروژه تامین امنیت کریدور راه توسعه به ترکیه سپرده شده است؛ بنابراین ترکیه برای جوش دادن این ابر پروژه اقتصادی/سیاسی مجبور به نرمش دربرابر اوجالان و پ ک ک در شمال عراق است.
سیاست داخلی: طی یک سال اخیر و پس از شکست اسلامگرایان در انتخابات شهرداری‌ها اردوغان پروژه"نرمال سازی"را در فضای سیاست داخلی ترکیه کلید زد. روندی برای همگرایی نزدیکتر احزاب سیاسی و کاهش تنش‌های داخلی که مهمترین هدفش همراهی مخالفان در تصویب قانون اساسی جدید است. طی این برنامه اردوغان پس از یک دهه در دفتر حزب مخالف دولت "جمهوری خلق" حضور یافت و ریس مجلس ترکیه بصورت منظم با گروه‌های مخالف دولت دیدار می‌کنند.
اعطای امتیاز بزرگی، چون آزادی عبدالله اوجالان هم احتمالا با هدف گرفتن بهره مندی از رای کرد‌ها در مجلس برای تصویب قانون اساسی، برگزاری رفراندوم و یا حتی انجام انتخابات زود هنگام تحلیل می‌شود. بهرحال تغییر قانون اساسی به 400 رای و برگزاری همه پرسی به 360 رای نمایندگان احتیاج دارد و احزاب حاکم تنها حدود 310 کرسی در اختیار اختیار دارد.
اما آیا مصالحه تازه اردوغان-اوجالان به بار خواهد نشست و دولت ترکیه قادر به حل "مسئله کردی"در سپهر سیاسی این کشور خواهد شد. برای پیش بینی این روند چند نکته مهم را نباید فراموش کرد.
1. تجربه ناموفق مصالحه با کرد‌ها طی سال‌های 2000 تا 2004، سال 2009 و سال 2014 در خاطره تاریخی ترکیه هنوز زنده است. روند‌های گفتگوی که اتفاقا در برخی از موارد به حصول نهایی نتیجه و حل بحران بسیار نزدیک بود، اما هربار به دلایلی مبهم از هم فروپاشید.
2. سیاستمداران ترکیه در حل بحران‌های بزرگ از راه گفتگو کم تجربه و بی حوصله هستند. آن‌ها معمولا تشویق طرفداران در خیابان را به ایجاد بازی‌های برد-برد در پشت میز‌های مذاکره ترجیح می‌دهند و شاید بهمین دلیل بسیاری از گرو‌های سیاسی در قبال روند تازه گفتگو‌های دولت-کرد‌ها تنها در جایگاه ویژه به تماشای بازی مشغولند.
3. طی سه دهه اخیر رادیکال‌های کرد و ترک در سوی این جبهه از بحران موجود منافع مالی و مشروعیت سیاسی فراوانی کسب کرده اند و ذی نفعان پنهان و قدرتمند "مسئله کردی" با تمام توان دربرابر روند صلح مقاومت خواهند کرد.
4. پ ک ک طی 25 سال اخیر بدون حضور عبدالله اوجالان به مقابله نظامی دربرابر دولت‌های منطقه ادامه داده و تنها دلیل باقی ماندن اوجالان در راس این گروه حمایت او از ادامه فعالیت‌های نظامی پ ک ک است. اما در صورت تغییر ریل عبدالله اوجالان به سمت مصالحه با اردوغان قطعا صدا‌های مخالف از قندیل برخواهد خواست. آنچانکه تنها دو روز پس از چراغ سبز اوجالان به اردوغان برای گفتگو دو عضو پ ک ک با حمله به ساختمان هوا/فضا ترکیه در آنکارا پنج غیر نظامی را در این محل ترور کردند. پیامی آشکار از پ ک ک به اوجالان که حاضر به شرکت در مصالحه مورد نظر او نیست؛ بنابراین برای خوش بینی درباره حل بحرانی چنین چند وجهی، با ذی نفعان قدرتمند و گذشته خونین باید به شدت محتاط بود. اما از یاد نبریم اردوغان بهر ترتیب باید فار نخست کریدور راه توسعه را پیش از سال 2028-پایان دوران ریاست جمهوریش- بعنوان بخشی از میراث خود در جنوب افتتاح کند و راهی برای تغییر قانون اساسی در مجلس بیابد. شرایطی که احتمالا دولت ترکیه را به سمت بازی جنگ-صلح با کرد‌ها سوق خواهد داد. بازی که به "مصالحه جویانه کرد" امتیازات بزرگ و به"جنگویان کرد" فشار‌های بیش از حد وارد خواهد شد.
*روزنامه نگار حوزه ترکیه